Kunst
Zaterdag 16 Februari 2013 Begin deze maand werd op een veiling in Londen een schilderij van Picasso verkocht voor 33 miljoen. Dat kwam groot in het nieuws. En een paar dagen later stond de kunstwereld op z'n kop door een schilderij van Gustave Courbet.
Dit schilderij, 'L'origine du monde', (De oorsprong van de wereld) toont de intiemste delen van een liggende vrouw. Naakt, schaamteloos, kwetsbaar. Haar hoofd is op het schilderij niet te zien. Het deel van het doek waarop het hoofd was geschilderd was weggesneden maar is nu weer boven water gekomen. Men gaat er tenminste van uit dat het om het hoofd van dat model gaat. Hoewel er ook kunstkenners zijn die dit tegenspreken. Dus of hoofd en onderlichaam echt bij elkaar horen daar zal het laatste woord nog niet over gesproken zijn.
Een ander kunstwerk kwam deze maand ook in de belangstelling. De Belgische kunstenaar Luc Tuymans had een schilderij van koningin Beatrix gemaakt, en de meningen over zijn werk waren verdeeld. Persoonlijk vond ik dat de koningin niet goed uit de verf was gekomen. Maar ik heb geen kunstenaarsogen, dus ik durf nooit teveel over het werk van kunstenaars te zeggen. Luc Tuymans 'zag' blijkbaar de koningin zoals hij haar heeft geschilderd. Een kwestie van interpretatie.
Zonder kunst zou het leven minder mooi en interessant zijn. Zolang de mensheid bestaat is er kunst. Het is een onmisbaar deel van ons bestaan. Met mijn mailvriendin Janneke discussieer ik regelmatig over kunstwerken en deze maand hadden we het over oude meesters als Rembrandt, Ruysdael en Vermeer. Eerder mailden we over Anton Pieck en de IJsselschilder Jan Voerman Sr., een van onze favorieten. Hij leefde van 1857 tot 1941, en schilderde de mooiste doeken. Vooral wolkenluchten, de IJssel met vissersbootjes en op de oevers grazend en herkauwend vee. In de jaren 1880/81 studeerde hij aan de Antwerpse academie. Hij maakte daar een prachtig vrouwenportret, hoewel het schilderen van portretten niet zijn voorkeur had. Dit doek op karton draagt de naam "Portret van een vrouw". Ik zag het schilderij voor het eerst in het Voerman museum in Hattem. En hoewel ik het portret nooit eerder had gezien, was het zo vertrouwd. Het was alsof ik die vrouw had gekend.
Ik kocht een boek over Jan Voerman, waarin een afbeelding stond van het schilderij en stuurde een scan van het portret naar Janneke. Ook zij had het gevoel de vrouw eerder te hebben gezien.
We discussieerden over het portret, de kleuren, licht en schaduw, de uitdrukking op haar gezicht. En we vroegen ons af hoe ze had geleefd. En waarom dachten wij toch dat we haar eerder hadden gezien? Wie was ze? Zou ze net als modellen van bijvoorbeeld Picasso en Courbet met naam en toenaam ergens zijn genoemd?
Ik vroeg het de conservator van het Voerman museum. Maar zij wist geen naam, ze kon alleen vertellen wat ik al wist: dat het portret was geschilderd in Voermans "Antwerpse tijd." Ze was een van de academiemodellen geweest. Dus nam ik contact op met de Antwerpse kunstacademie. Misschien was er een archief. Maar bij de academie was geen naam bekend. In die tijd werden de namen van de modellen niet genoteerd, mailde een vriendelijke medewerker.
Wellicht zijn er nazaten, dachten Janneke en ik. Achterachterkleinkinderen. Maar hoe die familieleden te vinden? Met medewerking van een dagblad zou het kunnen lukken: een afdruk van het portret in de krant met daarbij een artikeltje over het doek zou reacties kunnen opleveren. Misschien herkende iemand haar trekken in zichzelf of in een familielid. Ik stuurde een mail over onze zoektocht naar een grote Antwerpse krant, en hoopte op een positieve reactie. Maar er kwam geen respons.
Janneke probeerde via een andere weg achter de naam van de vrouw te komen. Zij speurde naar familieleden van de schilder zelf en kreeg uiteindelijk via internet contact met een nazaat van Voerman. Maar hij kon haar vraag naar de achtergrond van de vrouw blijkbaar ook niet beantwoorden, want ook zij kreeg geen antwoord.
We hadden het er druk mee. Onze zoektocht naar de naam van de vrouw schoot echter niet op, en er waren nog andere dingen te doen. En was het wel eigenlijk wel goed om te weten wie de vrouw van het portret was geweest? Het was zo'n mooi schilderij, we genoten er zo van, maar stel dat ze anders was weergegeven dan de werkelijkheid? Zou Voerman misschien, net zoals Luc Tuymans met het schilderij van koningin had gedaan, ook een eigen interpretatie aan het portret hebben gegeven? Het leek onwaarschijnlijk. En wilden we dat trouwens echt wel weten? Zoals de schrijver en letterkundige Jan Greshoff ooit zei: "Het kunstwerk openbaart ons de aanwezigheid van een geheim, niet dit geheim zelf." Zou het wel verstandig zijn het geheim te ontrafelen?
Voermans 'Portret van een vrouw' raakt ons. In mijn ogen is het 'echt' en mysterieus, hoewel ik geen kunstenaarogen heb. Maar ik weet wel wat ik mooi vind. En Janneke weet ook wat ze mooi vindt. We vinden 'Portret van een vrouw' veel mooier dan het duurste schilderij van Picasso, mooier dan de boeiendste werken van Courbet. We hebben onze zoektocht naar de achtergrond van het model gestaakt. Maar misschien kunnen we onze nieuwsgierigheid toch niet bedwingen en komt er weer een dag dat we verder gaan speuren. Naar haar naam, haar identiteit, haar leven, naar het mysterie achter het 'Portret van een vrouw'.
Geraadpleegde bronnen: Jan Voerman, IJsselschilder - Anna Wagner. Citatennet.nl