Een doodstraf-debat
Donderdag 28 April 2016 Een van de boeiendste boeken over het gevangenisleven is 'Hotel Prison' van de Belgische schrijver en 'tralie-trotter' Jan de Cock. Jan wilde weten hoe het is om gevangen te zijn. Hij trok daarom de wereld rond om vrijwillig de cel te delen met gevangenen in meer dan veertig landen. Ik heb daar grote bewondering voor. Om zoveel gevangenen te ontmoeten in de meest schrijnende situaties, ik zou het niet kunnen. Maar ik ben zelf wél een aantal keren in een paar Amerikaanse gevangenissen geweest om daar gevangenen te bezoeken. Ik schrijf namelijk al jaren met levenslanggestraften en terdoodveroordeelden. Even terzijde en voor de goede orde: ik ben niet tegen gevangenisstraf, maar ik ben wél tegen onnodig zware straffen en tegen de doodstraf. Waarom zo'n definitieve straf die, eenmaal voltrokken, onherroepelijk is? Waarom iemand doden als doden niet mag?Een bezoek regelen in een Amerikaanse gevangenis is een kwestie van gedoe en geduld. Van het boeken van de vliegreis, hotel, autohuur en ESTA formulier tot en met de bezoekaanvraag om die gevangenis binnen te komen. En als we dan eindelijk in de rij voor de poort van de gevangenis staan duurt het een eeuwigheid voor we naar binnen mogen voor de volgende stappen. Het aanmelden. De handscan op een apparaat dat nog uit het begin van onze jaartelling dateert en dat het dus constant laat afweten. Het vreet tijd en geeft veel ergernis, maar het komt toch altijd goed. We krijgen een bezoekerspas en gaan daarna door een detectiepoortje. Onze sieraden en geld worden geteld, en onze kleding wordt gecontroleerd (voor vrouwen geldt: no bra, no visit). Schoenen en voetzolen worden geïnspecteerd, en er wordt gefouilleerd. En als dat alles is gebeurd, mogen we opnieuw door een detectiepoort. Dan het paspoort inleveren, het bezoekerspasje opspelden en naar buiten om via een lange kooigang naar 'deathrow' te lopen. In dat gebouw moeten we nog even in de hal wachten tot de deur van de bezoekzaal opengaat. We leveren onze bezoekerspas in en krijgen een tafeltje toegewezen. Dan is het wachten op degene die we gaan bezoeken. Zoals gezegd: het kost veel tijd en geduld voor we eindelijk in de bezoekzaal zitten. En dan zijn wij nog maar in twee Amerikaanse gevangenissen geweest. In verschillende staten en met verschillende bezoekregels. Maar Jan de Cock bezocht voor zijn boek 'Hotel Prison' gevangenen in veertig landen. Met gevangenissen die allemaal hun eigen regels hebben. Jan moet in het bezit zijn van grote doses geduld, dat kan niet anders.
In de gevangenis waar wij een terdoodveroordeelde bezoeken verblijven honderden gevangenen, maar in de bezoekzaal is slechts plaats voor 26 tafeltjes. Dus zijn er op drukke dagen 26 mannen met bezoek. Een groot verschil met de bezoekzaal in de andere gevangenis waar we zijn geweest. Daar krioelde het in een bomvolle bezoekzaal van gevangenen, bezoekers, kinderen en bewakers. Het was zo lawaaiig dat we elkaar soms bijna niet konden verstaan. In deze gevangenis is het echter rustig. De bezoektijden zijn van 9.00 uur tot 15.00 uur. We mogen door de zaal wandelen, eten en drinken bij het loket halen, en we maken een praatje met andere gevangenen en hun bezoekers als we bij de magnetrons staan te wachten. Ook wordt er gekaart, gescrabbeld, gelachen, gepraat. We discussiëren over allerlei onderwerpen, behalve over executies.
De executies. De laatste brieven van gevangenen met wie ik schreef. Derrick uit Texas die niet wilde dat zijn familieleden, vrienden en de mensen die met hem schreven verdrietig zouden zijn. "Don't you worry about nothing, understand?" schreef hij. En, inclusief een smiley, "And don't cry either. You cry, I will come back and kick your butt!" Clarence,(Florida) die kort voor zijn executie correspondentievrienden voor enkele van zijn medegevangenen regelde. (Waardoor ik met een jongeman ging schrijven die later door een andere gevangene werd doodgestoken.) Angel,(Florida) bij wie men het infuus met de dodelijke vloeistof niet goed kon inbrengen en die daardoor op een vreselijke manier stierf. En James,(Ohio) die altijd mensen zo graag wilde laten lachen en daarom op de envelop van zijn afscheidsbrief cartoons tekende, letterlijke galgenhumor. Henry,(Mississippi) berustend: "I'm fine, Dini, I am at peace."
In eenendertig staten van Amerika volgt de overheid het oog om oog tand om tand principe en in die staten is de doodstraf nog springlevend. Jan de Cock citeert in zijn boek 'Hotel Prison' Borja Marpelli, een Spaanse professor in het strafrecht. Hij zegt over de doodstraf: "We moeten het debat aangaan met kringen waar men onze mening níet deelt: het leger, de politie, de rechters…" Persoonlijk heb ik bij een debat met het leger mijn bedenkingen, maar politie en rechters zouden in Amerika wél een belangrijke rol kunnen spelen in een discussie over de doodstraf. De politie zou mee kunnen denken over de vraag naar een veiliger maatschappij, de rechters zouden zich kunnen bezinnen op het nut van zware straffen en gaan nadenken over een andere opmerking van professor Borja Marpelli: "Als de rechters de doodstraf uitspreken, laten ze dan zelf het injectiespuitje geven!” Dat laatste zal nooit gebeuren, maar wat een debat aangaat heeft de professor een punt. En niet alleen dat. Het zou erg nuttig kunnen zijn als in elk land politie, politici en de hele rechterlijke macht zich net als Jan de Cock regelmatig liet opsluiten in een gevangenis. Om te voelen hoe het is als een deur achter je op slot gaat. Om te ontdekken hoe frustrerend het is als er niet naar je wordt geluisterd, om te ervaren hoe het voelt als niemand je aandacht schenkt. Om te kijken naar wat er zich afspeelt in gevangenissen. Om te luisteren en om gesprekken te voeren met degenen om wie het draait: de gevangenen. Om zich er bewust van te worden wat het effect van gevangenisstraf kan zijn. En om vooral nooit te vergeten dat gevangenen mensen zijn. En wellicht kan er dán een debat ontstaan met als vruchtbaar resultaat de afschaffing van de doodstraf.